हा शब्ददेखील गम्मतशीरच आहे पहा. मराठी मध्ये मुंगी म्हंटले तर स्वाभाविक स्त्रीलिंगी सजीव असाच भाव उत्पन्न होतो. आपण कधीही ‘मुंगा’ असे म्हणत नाही. मराठी भाषाकारांनी मुंगा हा शब्द कधीच वापरला नाही याचे कारण त्यांचे त्यांनाच ठाऊक, परंतु जेव्हा मी मुंग्यांच्या विस्मयकारी विश्वाबद्दल निरीक्षणे करीत गेलो, अभ्यास करीत गेलो तेव्हा मला समजले की खरोखरी ‘मुंगा’ म्हणता येईल असे पुःलिंगी, तुच्छ समजल्या जाणा-या मुंग्यांच्या, तुच्छश्या विश्वात अगदी अगदी तुच्छच आहे. म्हणजे असे की ‘मुंगा’ म्हणुन जे काही मुंग्यांच्या विश्वात असते ते एका विशिष्ट हेतु साठीच असते व तो हेतु साध्य झाला की त्या ‘मुंग्याला’ मुंग्यांच्या विश्वात अजिबात स्थान नसते. तुच्छ, तुच्छ हा शब्द मी अनेकदा वापरला याचे कारण असे की खरोखरी मनुष्य मुंग्यांना, त्यांच्या विश्वाला तुच्छच समजतो. आपल्या नजरेआड असलेले मुंग्यांचे विश्व किती अफाट आहे याची पुसटशीदेखील कल्पना आपणास नसते. मुळ मुद्द्याकडे येऊ पुन्हा –  मुंग्यांच्या विश्वात नर-मुंग्यांना जागा नसते ही अक्षरशः स्तिमित करणारी माहिती आहे, बरोबर ना? म्हणजे असे की मुंग्यांचे वारुळ म्हणजे वसाहतीमध्ये नर-मुंग्यांना जागा नसते अथवा नर-मुंगे नसतातच. मुंग्यांचे विश्व स्त्रीप्रधान आहे, स्त्रीसत्ताक आहे, मातृसत्ताक आहे. ते कसे आहे हे आपण पुढे पाहुच.
तर मनुष्यांमध्ये महामानव बनणारे अगदी मोजकेच असतात, हाताच्या बोटावर मोजता येतील इतकेच कदाचित आपापल्या परिचयातील लोक. पण मुंग्यांच्या बाबतीत मात्र थोडे वेगळे आहे, थोडे नाही तर अगदी खुपच जास्त आगळे वेगळे आहे सारे. मुंग्यांच्या विश्वातील प्रत्येक मुंगी ‘महामुंगी’ असते. नवीनच शब्द दिसला ना तुम्हाला हा! हो नवीनच आहे पण शब्द शतप्रतिशत प्रत्यक्ष प्रमाणाला धरुनच आहे त्यामुळे हसण्यावारी नेण्याची गरज नाहीये. महामानव असु शकतो, महासेना असु शकते, महादेव असु शकतो, महाराक्षस असु शकतो तर महामुंगी असा शब्द का असु नये आणि विशेषतः ‘महा’ हे विशेषण लावण्याचे अगदी सगळ्याच निकषांवर मुंगी १०० टक्के खरी ठरते त्यामुळे ‘महामुंगी’ हा शब्द देखील तितकाच खरा आहे.
महा हे विशेषण लावावे हे याच साठी की मुंग्याच्या विश्वातील प्रत्येक मुंगीला स्वतःचे अस्तित्व टिकवणे हे कधीही महत्वाचे वाटत नाही, तिच्यासाठी महत्वाचे असते समुहाचे अस्तित्व टिकवण्यासाठी वाट्टेल ते करणे. तसही एकटी मुंगी जीवन जगत असलेली आपण कधीही पाहिलेली नाहीये. मुंग्या नेहमीच कळपांतच दिसतात, असतात. हो एकेका मुंगीला समुहातील कामांच्या जबाबदारीच्या वाटणीने कधीतरी एकेकटीच फिरावे लागते, अन्नाचा शोध घ्यावा लागतो पण तो अन्नाचा शोध मुंगी स्वतःसाठी, एकटीसाठी कधीही घेत नाही. तिला शोध घ्यायचा असतो तो सर्व समुहासाठी. अन्न शोधताना जर अन्न सापडलेच तर ती एकटी मुंगी तातडीने अन्य मुंग्यांना सापडलेल्या अन्नाची माहिती विशिष्ट पध्दतीने देते, निरोप झपाट्याने संपुर्ण वारुळात पोहोचतो, अगदी सर्वांप्रत पोहोचतो आणि मग मुंग्यांची महासेना निघते एकाच रांगेत अन्न वारुळात आणण्यासाठी. मुंग्या एका सरळ रेषेतच का चालतात, कश्या चालतात, त्यांना कसे समजते की अन्न कुठे आहे व किती आहे व कुठे न्यायचे आहे, व दिशा ज्ञान त्यांना कसे होते आदी प्रश्नांची उकल करताना मुंग्यांच्या अफाट विश्वातील समष्टी-बुध्दीमत्ता देखील किती अफाट आहे याचा प्रत्यय येतो. समष्टी बुध्दीमत्तेला इंग्रजीत Swarm Intelligence असे म्हणता येईल. मुंग्यांमध्ये जशी समष्टी बुध्दीमत्ता जशी आहे तशीच समष्टी सहवेदना, सहचेतना देखील आहे. एकेका मुंगीचे अस्तित्व ते केवढे? अगदी क्षुल्लक , अश्या अगदी मर्यादीत क्षमता असलेल्या शेकडो, हजारो, लाखो, करोडो मुंग्या जेव्हा समष्टी बुध्दीमत्तेने काम करतात तेव्हा त्यातुन जे काही साकार होते ते अतर्क्य असते, अफाट असते.